Ég – Seðlabankinn – Samherji - Grein frá júní 2012

Aðför Samherja á mína persónu sem framkvæmd var á fundi félagsins með starfsmönnum þess á sjó 5. júní sl. sýnir best hvað menn eru tilbúnir að leggjast lágt til að gæta hagsmuna sinna. Á fundinum dreifðu þeir fjórum blöðum með tilvitnunum, slitnum úr samhengi, sem ég hef skrifað og haft hefur verið eftir mér í fjölmiðlum. Tilgangurinn er augljós, ekki voru þeir menn til að bjóða mér að koma og standa fyrir því sem ég hef sagt um verðlagsmál á fiski. Ég hefði mætt og stend við allt sem ég hef sagt, þar sem ég hef aðallega verið að setja fram spurningar og kallað eftir svörum. Þeir lögðu það á sig að kaupa samantekt á þessum ummælum mínum til að leggja fram. Ég hlít að líta á þetta sem hrós, ekki væru menn að leggja þetta allt á sig ef þeir gætu svarað því sem verið er að kalla eftir.

Ein af tilvitnunum er eftirfarandi:

 Grein wftir formanninn sem birtist í 3. tölublaði Tímarits VM um verðmyndun á fiski
sem út kom í október 2011.
Greinin bar heitið mikill munur á verði milli landa.

Þar ritar Guðmundur meðal annars:

,,Hærra verð til útlendinga,,
.... Íslenskar útgerðir ákvarða verð til sinna sjómanna einhliða. Áhafnir eru settar í þá stöðu að sætta sig við verðið til að halda starfi sín. Það er þröngur kostur, sjómönnum er annt um fjárhagslegt öryggi sitt og fjölskilna sinna...

Framkvæmdastóri LÍÚ viðurkenndi það sem þarna er sett fram í viðtali við Spegilinn hjá RÚV.

VM er gott stéttarfélag og leggur sig fram við að gæta hagsmuna félagsmanna sinna á öllum sviðum. Samherji eins og aðrir útgerðarmenn vita um þá miklu spennu sem sífellt ríkir um verðlagningu á fiski hér á landi. Ég sem formaður félagsins ber skylda til að reyna að minnka þá spennu með því að setja fram spurningar og kalla eftir svörum til að geta svarað mínum umbjóðendum. Meðan ekki er hægt að setjast niður og finna eðlilegar skýringar á verðmynduninni þá verður tortryggni. Ekki mun standa á mér að taka þátt í að útskýra verðmuninn eða grunninn fyrir mínum umbjóðendum um leið og eðlilegar skýringar koma fram. Grandi hefur stigið þetta skref, að fara í samanburð á verðmyndun hér, í Noregi og Færeyjum. VM er tilbúið að fara í þá vinnu með þeim. Þeir eiga hrós skilið fyrir fundinn sem þeir héldu með sínum sjómönnum um þessi mál og buðu stéttarfélögum sjómanna á.

Einn af eigendum Samherja, Kristján Vilhelmsson sendi mér samantektina sólahring eftir að fundurinn átti sér stað með þeim ummælum sem ég ætla að vitna í:

Auk þess þar sem þú sem formaður VM virðist vera mikil áhrifavaldur í rekstri Samherja hf um þessar mundir lét ég taka saman nokkrar tilvitnanir í skrif þín, ummæli og viðtöl úr  þáttum Ríkisútvarps/sjónvarps. Þessi samantekt lá einnig frammi á fundinum.

Hvernig Samherjamenn tengja rannsókn Seðlabanka Íslands á félaginu við formann VM er mjög langsótt og illskiljanlegt. Ég skrifaði grein um verðlagsmál á fiski í Tímarit VM í október 2011. Hún vakti athygli fjölmiðla sem fóru eitthvað að kafa í málin og það er mér alls óviðkomandi hvað fjölmiðlar hafa fyrir stafni. Samherjamenn sýna með þessu að allt verður lagt í sölurnar í hagsmunagæslunni. Þeir fara beint í manninn en ekki boltann, í kappleik með dómara fengju þeir rautt spjald og væru reknir útaf.

Sjálfsagt eru þeir vanir að spila leikinn þannig á sínum heimavelli, að þeir semja leikreglurnar og sjá um dómgæsluna líka.

Ég ætla að enda þetta með síðustu setningunni í fyrrnefndri grein sem virðist vera búinn að vald miklum pirring hjá mörgum.

Mig langar til að skilja og fá skýringar fyrir hönd minna umbjóðenda hjá VM.

Kv. Guðmundur Ragnarsson formaður VM

 

Verðum að eyða tortryggninni

Viðtal í Athygli desember 2017

Guðmundur Ragnarsson, formaður Félags vélstjóra og málmtæknimanna. „Við eigum ekki að þurfa að lúta einhliða mati okkar samningsaðila um það hvert sé raunverulegt verðmæti aflans sem laun okkar manna byggjast á.“

Verðum að eyða tortryggninni

 „Það kom berlega í ljós, þegar við vorum að kynna síðasta kjarasamning, að mikið vantraust ríkir meðal sjómanna í garð útgerðanna þegar kemur á mati þeirra á verðmæti aflans, einkum í garð þeirra sem eru með veiðar, vinnslu og sölumál á einni hendi. Besta leiðin til að tryggja að ekki sé verið að möndla með þessar tölur er að allur fiskur fari á markað en ef það tekst ekki þarf að stórefla Verðlagsstofu skiptaverðs til að annast eftirlitið. Öðru vísi geta sjómenn ekki treyst útgerðunum fyllilega til að reikna út hvað þeim beri að fá í launaumslagið sitt,“ segir Guðmundur Ragnarsson, formaður Félags vélstjóra og málmtæknimanna í samtali við Sóknarfæri.

Árið sem senn er að líða var viðburðaríkt hjá Guðmundi og hans félögum í sjávarútveginum en kjarasamningar voru loks samþykktir í febrúar eftir 10 vikna verkfall undi hótunum stjórnvalda um lagasetningu. Kjarasamningur vélstjóra á fiskiskipum var samþykktur með afgerandi meirihluta og nokkuð góðri þátttöku. Guðmundur segist hafa þungar áhyggjur af því hversu viðræður við SFS gangi hægt og einni hvað varðar ný vinnubrögð við samningagerðina. Hann metur það svo að það stefni í átök við lok samningstíma nema fulltrúar útgerðarinnar komi með önnur viðhorf og samningavilja inn í viðræðurnar.

Allt upp á borðið

„Að mínu mati var síðasti samningur okkar ásættanlegur sem málamiðlun. Það má ekki gleyma að hann átti að vera fyrsta skrefið inn í mikla og krefjandi vinnu á samningstímanum því í bókunum samningsins eru mörg stór úrlausnarmál sem ætlunin var að vinna skipulega og með öguðum tímaramma áður en samningurinn rynni út í október 2019. Ég verð að segja eins og er að mér finnst sú vinna ganga allt of hægt, m.a. að ná sátt um aðferðir við að framkvæma hvíldartíma könnun á fiskiskipum, veikindarétt og fleira. Stærsta málið sem enn er deilt um er verðlagningin á lönduðum afla í uppsjávareiðunum og það er að koma í ljós að það var slæmt að ekki tókst að koma samningum um fiskverð í annan farveg en er í dag, á milli útgerðar og áhafnar. Það þarf ekki mörg orð um það hvernig samningsstaða áhafnarinnar er. Meðan menn hafa þetta ekki upp á borðum ríkir tortryggni og ósætti hjá þjóðinni um þessa mikilvægu atvinnugrein. Það getur ekki verið til góðs. Ef sá sem hefur nýtingarréttinn og getur stjórnað afurðaverðinu verður alltaf tortryggni um hver er rétti afraksturinn er af auðlindinni og hvort tekjur sjómanna og samfélagsins séu réttar. Ef til dæmis fyrirtæki, sem er með alla virðiskeðjuna á einni hendi sem og sölufyrirtækið sem selur og kaupir afurðirnar erlendis, verður að vera tryggt að rétt afurðaverð skili sér til landsins en ekki aðeins hluti þess. Afurðaverðið myndar jú stofninn sem laun sjómanna eru reiknuð út frá. Meðan útgerðin er ekki tilbúin að leggja þessi mál á borðið, þá verður alltaf tortryggni,“ segir Guðmundur ennfremur.

Verðlagsstofan verði efld

Guðmundur leggur áherslu á að verðlagsmálin séu hluti þeirrar sáttar sem þurfi að nást um íslenskan sjávarútveg til frambúðar. „Það er slæmt að þurfa að vera með þetta stóra mál inn á kjarasamningsborði, en laun okkar umjóðenda byggjast á fiskverði og afurðarverði og því verður ekki hjá því komist að óbreyttu. Ef stefna SFS breytist ekki gerum við þá körfu til stjórnvalda að efla stórlega Verðlagsstofu skiptaverðs þannig að hægt sé að sýna okkur svart á hvítu fram á að þau afurðaverð sem verðlagningin á fiskinum byggist á séu þau verð sem aðrar þjóðir eru að fá fyrir sams konar verðmæti. Okkur var raunar lofað því að hún yrði efld stórlega en það hefur ekki enn verið efnt. Þetta hefur verið helsta deilumál þjóðarinnar árum saman og stjórnvöld geta auðvitað ekkert verið stikkfrí í því að hreinsa borðið og tryggja að aðilar vinni með upplýsingar sem allir geta treyst. Við eigum ekki að þurfa að lúta einhliða mati okkar samningsaðila um það hvert sé raunverulegt verðmæti aflans sem laun okkar manna byggjast á. Þarna eiga að liggja fyrir tölur sem hægt er að treysta 100% og óvilhallur aðili þarf að kvitta upp á að svo sé.“

Við víkjum talinu að ástandi og horfum á almenna vinnumarkaðnum. Guðmundur segir ljóst að út frá þeim samningsforsendum sem síðustu kjarasamningar voru gerðir sé hægt að segja upp samningum í febrúar á næsta ári.

Við þurfum samstillt átak

„Mín skoðun er sú að forsenda þess að hægt sé að koma hér á svokölluðu norrænu samningsmódeli, sem í almennri umræðu er kennt við SALEK, þurfi að gera stórátak í byggingu húsnæðis fyrir þá sem lægst hafa kjörin Hér eru húsnæðisskuldir alla lifandi að drepa og langbesta kjarabót þeirra sem minnst hafa kaupið er að hafa aðgang að öruggu húsnæði á sanngjörnu verði. Það gefur auga leið að fólk með lágar tekjur getur ekki þrifist við aðstæður þar sem leiga á 3ja herbergja íbúð kostar 250.000 kr. á mánuði eða lunginn af laununum fer í að borga af lánunum. Þennan vítahring verður að rjúfa.“

Guðmundur bætir við að hann hafi farið ásamt aðilum vinnumarkaðarins  til Osló, Stokkhólms og Kaupmannahafnar og kynnt sér norræna módelið og það hafi verið áhugaverðir fundir. „Við hittum þarna ríkissáttasemjarana, menn úr fjármálaráðuneytum, frá atvinnurekendum og svo auðvitað okkar vopnabræður í verkalýðshreyfingunum bæði frá almennu og opinberu félögunum. Allir voru þeir einhuga um að snúa ekki til baka til fyrra kerfis heldur halda sig við að bæta kjörin út frá afkomu útflutningsgreinanna.  Það hefur í þessum löndum leitt til 30-40% kaupmáttaraukningar frá því sem var á 10. áratug síðustu aldar. En þessi árangur hefur ekki náðst nema með stórfelldu inngripi ríkisins til að bæta kjör hinna verst settu. Þetta tvennt hefur haldist í hendur. Þá erum við að tala um niðurgreitt húsnæði og ýmislegt stuðning sem þeir lægst launuðu hafa aðgang að. Þannig eru kjörin jöfnuð í Skandinavíu. Hér á landi er nánast búið að strika allt slíkt út og á meðan það ástand varir á Íslandi er tómt mál að tala um að bæta kjörin, auka jöfnuð og koma á stöðuleika með stígandi aukningu á kaupmætti. Íslenska leiðin var og er jafnan sú að krefjast hárra krónutölu- eða prósentuhækkana við samningsborðið sem undantekningalaust hefur endað með verðbólgu sem hirðir allan ávinninginn. Þess vegna segi ég að ríkið verður að koma að þessu borði og það án tafar ef ekki á illa að fara. Við fylgjumst auðvitað spenntir með aðgerðum og stefnu nýrrar ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur, ekki bara í orði heldur fyrst og fremst í borði.“

 

 

 

Þyrlumál LHG og öryggi sjómanna. - Grein frá 2012

Sem formaður VM – Félags vélstjóra og málmtæknimanna hef ég verið að beita mér í að halda umræðunni um kaup á þyrlum fyrir Landhelgisgæslu Íslands (LHG) lifandi. Ástæða þess er sú að án viðunandi þyrlurekstrar LHG verða öryggismál sjómanna og annarra landsmanna ekki tryggð með ásættanlegum hætti.
Hið hörmulega sjóslys sem varð  er togarinn Hallgrímur SI 77 sökk er þess valdandi að halda verður áfram að vekja athygli á þessu brýna öryggismáli sjómanna og það verður að leysa sem fyrst.
Til að halda uppi lágmarks öryggi við að sinna skipaflotanum þurfa tvær þyrlur af Super Puma gerð að vera í rekstri LHG auk TF LÍF. Ráðherra innanríkismála og embættismenn ráðuneytisins hafa ítrekað farið með umræðuna frá núverandi ástandi, í umræðu um kaup á þyrlu eða þyrlum í samvinnu með Norðmönnum. Það mun hins vegar ekki verða að veruleika fyrr en um 2020 ef af því verður. Ákvörðun um kaupin verður að taka árið 2014 og þar er verið að tala um upphæðir í milljörðum samkvæmt skýrslu Innanríkisráðuneytisins frá því í mars 2011, sem ég tel ólíklegt að verði á lausu þá frekar en nú. (Skýrsluna er hægt er að sækja á vef ráðuneytisins). Upphaflega hugmynd VM sem kynnt var dómsmálaráðuneytinu 2009, var að vegna stöðu ríkissjóðs á þeim tíma yrði stofnað umsýslufélag sem tæki lán hjá lífeyrissjóðunum til tíu ára, til að fjármagna kaup á tveimur þyrlum og þær afhentar LHG til rekstrar.  Til að koma þessari hugmynd af stað þarf eina ákvörðun, að ríkissjóður greiði af láninu. Um leið og hún væri komin er hægt að fara í hina raunverulegu útfærslu á framkvæmd kaupanna, með þeirri sérfræðiþekkingu sem þarf til að koma málinu í framkvæmd. VM ætlar ekki að fara að sinna þyrlurekstri, innan LHG eru aðilar sem hafa alla kunnáttu til þess. Þeir lífeyrissjóðir sem ég hef rætt við og kynnt þessa hugmynd fyrir eru mjög jákvæðir um að skoða aðkomu að verkefninu. Lífeyrissjóðirnir eiga mikla fjármuni erlendis til að fjármagna kaupin, ríkið mundi síðan greiða af láninu með íslenskum krónum.
Þó við Íslendingar höfum verið að fá nýtt og öflugt varðskip, þá er það ekki að fylla þær lágmarkskröfur sem við gerum til fullnægjandi öryggisþjónustu við sjómenn í dag. Þyrlur eru einu tækin sem geta tryggt fullnægjandi öryggi og þær verða að vera til staðar. Hugmynd VM er að með því að framkvæma kaupin sem fyrst þá verði þyrlumálin leyst þar til aðrar ákvarðanir verða teknar í framtíðinni. Leigð hefur verið þyrla til að brúa bilið til bráðabirgða meðan þær þyrlur sem LHG er með í dag fara í viðhaldsstopp, eins og kom í ljós núna þá eru vel búnar þyrlur ekki alltaf á lausu þegar hentar.  Verið er að borga um 25,8 milljónir í leigu á mánuði fyrir TF GNÁ og  15,9 milljónir fyrir þá nýju eða 41,5 milljónir fyrir báðar. Væri hins vegar um 51.6 milljónir ef verið væra að leigja tvær þyrlur með sömu getu og TF GNÁ. Í útreikningum sem VM hefur lagt fram, mun afborgun af láni til að kaupa tvær þyrlur verða um 39 milljónir á mánuði. Ekki má gleyma því að eftir 10 ár á íslenska ríkið þyrlurnar skuldlausar og getur þá selt þær og notað söluandvirðið upp í aðrar þyrlur. Eins og þetta er framkvæmt í dag með leigu er verið að henda peningum út um gluggann.
Ég er búinn að fara nokkrar ferðir í ráðuneytin til að kynna málið fyrir embættismönnum ráðuneytisins. Ég átti rúmlega klukkustundar fund með Ögmundi Jónassyni í lok síðasta árs þar sem ég fór yfir málin. Ég bíð enn eftir niðurstöðu, en mér skyldist að ráðuneytið ætlaði að skoða framkvæmdina á þessu og taka ákvörðun. Ég skora á ráðherrann að fara í að skoða þessi mál, það þarf ekki nema nokkrar vikur til að ljúka þeirri vinnu. Þetta er það brýnt mál að við höfum ekki tíma til að bíða lengur.
Fjölskyldur sjómanna verða að geta verið vissar um að öryggi aðstandenda þeirra séu eins vel tryggt og hægt er.

Horfur næstu árin.
LHG á og rekur eina þyrlu, TF LÍF.  Þá er LHG með eina þyrlu á leigu, TF GNÁ til maí 2014.  Mjög fáar sambærilegar þyrlur af Super Puma gerð eru til í heiminum og því er leigumarkaður eða kauptækifæri mjög fá.  Vitað er um eina þyrlu til sölu en hún er ekki hæf til næturflugs en að öðru leyti útbúin til björgunarflugs yfir sjó.  Verið er að undirbúa útboð vegna rekstur björgunarþyrlna á Svalbarða til nokkurra ára eða fyrir árin 2014 – 2020.  LHG hefur vitneskju um að spurst hefur verið fyrir um TF GNÁ vegna þessa með það í huga að bjóða hana fram ásamt annarri þyrlu.  Ef ekkert verður að gert eru líkur til að eftir maí 2014 verði LHG aðeins með eina þyrlu í rekstri, TF LÍF.  Æskilegt er því að tryggja sem fyrst rekstur á tveimur þyrlum til viðbótar TF LÍF til næstu 8 – 10 ára eða þangað til nýjar björgunarþyrlur verða komnar í rekstur LHG.
Nánari upplýsingar er hægt að fá á [e-mail]

Guðmundur Ragnarsson, formaður VM

 

 

Verðmyndun á fiski. - Grein frá 2011

Mikill munur á verði milli landa.
Eitt af undrum íslenskt hagkerfis og frjálshyggjunnar er verðmyndun á fiski. Í hagkerfi sem byggt var upp með frjálshyggjunni, er markaðurinn talinn besta leiðin, til að tryggja samkeppni og hagkvæmni. Þá hafa hörðustu postular markaðshyggjunnar sagt, að það gildi ekki í íslensum sjávarútvegi. Forystumenn stéttarfélag sjómanna hafa í gegnum árin barist fyrir eðlilegri verðmyndun á fiski. Án   verulegs árangurs. Sjómenn hafa reynt með verkföllum að ná fram einhverjum breytingum, en án ásættanlegs árangurs.Þegar Verðlagstofa skiptaverðs var sett á stofn 1998 var hlutverk hennar að fylgjast með fiskverði og uppgjöri á aflahlut sjómanna og stuðla að réttu og eðlilegu uppgjöri á aflahlut sjómanna eins og nánar er kveðið á um í lögum um Verðlagsstofu skiptaverðs. Það má fullyrða að þessu fyrirkomulagi var þvingað upp á sjómenn. Byggst hefur upp mikil óánægja og aðeins er tímaspursmál hvenær blaðran springur. Það er, ef ekki verður reynt að finna farsæla lausn á þessum málum. Úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna er sá vettvangur, samkvæmt lögunum um Verðlagsstofu, sem fer yfir málin og þar er fiskverð ákveðið.Í áttundu grein laganna segir að Verðlagsstofa skiptaverðs skuli annast upplýsingaöflun og skrifstofuhald fyrir úrskurðarnefnd. Á fyrstu árum stofnunarinnar voru þrjú og hálft stöðugildi og þokkaleg sátt var um að stofnunina og að hún sinnti sínu verkefni.  Í dag er staðan önnur, nú eru þar aðeins tvö hálfdags stöðugildi og er því óhæf til að sinna þeim verkefnum sem henni er ætlað.  Starfsmennirnir leggja sig alla fram og þeir eiga hrós skilið. Verkefnalistinn, frá fulltrúum sjómanna í Úrskurðanefndinni, er orðinn ansi langur. Ekkert er hægt að gera vegna manneklunnar.
Hærra verð til útlendinga
Eins og verðlagsmálin hafa þróast, þá höfum við verið frekar einangruð, með þann sjávarafla sem hefur borist hér á land, vegna þess einungis íslenskar útgerðir stunda veiðar innan lögsögunnar í okkar staðbundnu fiskistofnum, sem er mjög gott mál. Hins vegar hefur allan þennan tíma verið varpað fram þeirri spurningu, hvers vegna þær fiskvinnslur sem hafa getað fengið fisk keyptan á íslenskum fiskmörkuðum, geti greitt talsvert hærra verð fyrir hráefnið til vinnslu, en verðið hefur verið í beinni sölu þ.e.a.s. verð sem úrskurðað er í Úrskurðarnefnd. Þessir aðilar hafa  getað greitt þetta háa markaðsverð  fyrir hráefnið, unnið fiskinn og selt hann erlendis og náð framlegð í sínum rekstri. Á sama tíma gráta þeir aðilar, sem vinna á fiskverðum Úrskurðarnefndar, um að verð sé alltof hátt til sjómanna. Ég vil taka það fram, að í þessu eins og öðru varðandi kaupgetu á fiskmörkuðunum, þá fer t.d. sumt af þessum fiski með flugi á dýra ferskfiskmarkaði þannig að það verður að bera saman epli og epli en ekki epli og appelsínur. Mörg útgerðafyrirtæki sinna hinsvegar líka þeim mörkuðum, þó þær greiði sjómönnum verð Úrskurðarnefndar.
Á undanförnum árum hefur dregið úr einangrun í veiðum á uppsjávarfiski. Norðmenn og Færeyingar veiða loðnu, síld og makríl úr sömu torfum og íslenskir sjómenn og íslenskar útgerðir.
Íslenskar útgerðir ákveða verð til sinna sjómanna einhliða. Áhafnir eru settar í þá stöðu að sætta sig við verðið til að halda starfi sínu. Það er þröngur kostur, sjómönnum er annt um fjárhagslegt öryggi sitt og fjölskyldna sinna.
Leynd hér á landi
Ef verðlagning á uppsjávarfiski er skoðuð og borin saman við verð í Noregi og Færeyjum vakna spurningar og skýringa er þörf. Reyndar er ekki sama aðgengi að verðum hér á landi og í hinum löndunum.Á Íslandi er líka mikill leynd yfir verðunum. Því er erfitt að átta sig á hinu raunverulega verði til sjómanna. Eina leiðin er að safna upplýsingunum úr launauppgjörum til sjómanna og finna verðin út eftir á. Til að úrskurðarnefnd geti haft yfirsýn yfir þessi mál þarf að vinna úr upplýsingum hratt, en eins og áður sagði er stofnunin nánast lömuð.
Mig langar að skilja þetta og fá skýringar. Ég er ekki að setja fram fullyrðingar um að eitthvað svindl sé í gangi. Mig langar aðeins að fá útskýringará í hverju þessi mikli munur liggur.
Stöðu minnar vegna, sem fulltrúi í Úrskurðarnefndinni, get ég ekki nefnt staðfest verð, þar sem ég er bundinn trúnaði. Þetta er sérstakt þar sem þar liggja upplýsingar sem eru grundvöllur launa minna umbjóðenda.
Staðfestur verðmunur
Fyrst vil ég skoða loðnuna og fara yfir tölulegar upplýsingar sem ég aflaði mér.
Í Noregi er fiskmarkaður Norges Sildesalglag https://www.sildelaget.no/omsetning.aspx
Þar kemur fram að 89.298 tonnum af loðnu frá Jan Mayen og Íslandi hafi verið landað þar frá 1/1/2011 til 14/8/2011 á meðalverði sem er 1,89 NKR. eða um 40.2 ÍKR ( miðað við sölugengi Seðlabankans 03/9/2011) á loðnuvertíðinni síðasta vetur var verðið til íslenskra skipa milli 23. til 28. ÍSK. Á vertíðinni var keypt talsvert af loðnu af erlendum skipum og á þeim verðum sem gilda í heimamarkaði skipanna og jafnvel hærra en þar viðgekkst. Þetta varð að gera til að fá aflann til vinnslu hér. Það kom því fyrir að verið var að landa í íslenskri höfn fiski úr sömu loðnutorfunni, á sitthvoru verðinu, sama daginn bara eftir því hvort skipið var íslenskt eða norskt.Á sama norska markaði er verð á makríl frá sama tímabili. Seld voru 67.038 tonn af ferskum makríl á meðalverði 9,34 NKR eða 198,6 ÍKR (á gengi 03/9/2011). Það skal tekið fram að ekki er skilgreint af hvaða veiðisvæðum makríllinn er.  Samkvæmt upplýsingum sem ég hef fengið frá Færeyjum hefur verðið verið um 6 DKR fyrir ferskan makríl og 12 DKR. fyrir frosinn. Ég tel öruggt að hann sé úr sömu fiskitorfunni og íslensku skipin hafa verið að fiska makrílinn úr.
Í ÍKR er það um 132 kr. fyrir ferskan makríl og 264 kr. fyrir frosinn. Veiðiheimildir sem seldar voru í Færeyjum í makríl fóru á 4,56 DKR ( 100 ÍKR) fyrir hann en syndandi í sjónum. Hæsta tilboðið var 5,73 DKR. ( 125,7 ÍKR)  Sem er talsvert hærra en greitt er fyrir hann ferskan í löndun til íslenskra sjómanna.
Þá komum við að íslensku verðlagningunni sem er mjög erfitt af fá góða yfirsýn yfir, vegna trúnaðar og getuleysi Verðlagsstofu til að safna upplýsingum og sannreyna hvort þær séu réttar þegar kemur að uppgjörum til íslenskra sjómanna.  Verðið er að vísu mjög mismunandi t.d. á ferskum makríl, hvort honum er landað úr uppsjávarskipi, togskipi eða handfærum. Hjá uppsjávarskipunum liggur verðið á milli 26 kr. upp í 80 kr. hjá ísfiskskipum en í öðrum veiðiskap virðist verðið liggja milli 50 kr. upp í 110 kr. Allar þessar tölur sem ég hef nefnt sem íslenskir sjómenn eru að fá fyrir ferskan makríl er einhliða ákvörðun útgerðarinnar eins og áður hefur komið fram. 
Óvinnandi verk
Varðandi frosinn makríl, úr íslenskum skipum, virðast verðin sem ég hef aflað mér upplýsingar um liggja á bilinu 178 kr./kg. upp í 250 kr./kg. eftir skipum og útgerðum.
Eins og fram kemur í greininni er ekki flókið að fá yfirsýn yfir meðalverð á loðnu og makríl frá áramótum í Noregi.
Hinsvegar er þetta algerlega óvinnandi verk fyrir utanaðkomandi aðila að átta sig á íslensku verðlagningunni. Þau verð sem ég hef nefnt eru verð sem mínir umbjóðendur hafa sent mér. Ég sem fulltrúi VM í Úrskurðarnefnd er bundinn trúnaði og get ekki vitnað í upplýsingar sem ég hef aðgang að þar, eins og áður hefur komið fram. Þannig verðlagskerfi er í sjávarútvegi í þjóðfélagi sem byggt er upp sem frjálst markaðshagkerfi og á að tryggja hámarks arðsemi. Það væri efni í heila bók að fjalla um verðmyndunarkerfi á fiski á Íslandi svo flókið og vitlaust er það.
Það sem brennur helst á í dag, til að hægt sé t.d. að koma vinnu af stað, og reyna að skilja verðmuninn sem blasir við þeim sem bera sig eftir því að skoða verð í öðrum löndum á fiski upp úr skipum við löndun og hér heima er það helst að Verðlagsstofa skiptaverðs verði fullmönnuð, helst fjórum stöðugildum til að hægt verði að fara á fullt í þessa vinnu og mörg önnur verkefni sem ekki hefur verið hægt að sinna. Sú niðurlægjandi óvirðing sem Sjávarútveg- og landbúnaðarráðuneyti sýnir þessari atvinnugrein og sjómönnum, að tryggja ekki fjármagn til reksturs stofnunarinnar, er óþolandi. Á sama tíma og þetta ráðuneyti dælir hundruðum miljóna í rekstur bændasamtaka og áróðursmaskínu þeirrar atvinnugreinar. Að ráðuneytið hafi ekki áhuga og vilja til að tryggja að verlagsmál í sjávarútvegi samkvæmt lögunum séu tryggð, að tryggja það að hagsmunum íslenskra sjómanna séu í lagi, er ástand sem ekki er hægt að sitja og þegja yfir lengur. Að mínu viti er komið að ákveðinni ögurstundu varðandi þessi mál. Annaðhvort hysjar ráðuneytið upp um sig buxurnar og tryggir að hægt sé að koma þessum málum í ásættanlegt lag eða að stéttarfélög sjómanna segi sig frá þessu fyrirkomulagi verlagsmála á fiski og í komandi kjarasamningsviðræðum verði verðmyndun á fiski sett á oddinn, fundinn verði önnur aðferðafræði til að tryggja rétta og heilbrigða verðmyndun á fiski fyrir íslenska sjómenn til framtíðar.
Öfunda Norðmenn
Hvað skýrir svona mikinn verðmun á loðnu úr sömu veiðitorfunni í Noregi og Íslandi langar mig að skilja og fá eðlilegar skýringar á. Eins verðmuninn á makríl í Noregi, Færeyjum og á Íslandi. Verðlagning á fiski er eitt af undrum íslenska hagkerfisins, eins og ég sagði í upphafi. Þar er allt á huldu og leynd varðandi verðlagningu sumra fisktegunda,fyrir utan opinbert verð Úrskurðarnefndar á þorski, ýsu, karfa og ufsa. Þau verð sem eru um borð í þeim veiðiskipum sem frysta aflann um borð hefur lítið verið sannreynt með vissu. Ekki er vitað hvort það séu endanlegu afurðaverðin sem eru á markaðnum erlendis. Til að útiloka allan misskilning þá er þessi umfjöllun ekki dómur á rekstur íslenskra fyrirtækja í sjávarútvegi sem mörg eru að standa sig vel í rekstrinum. Aðeins er verið að varpa fram þeirri spurningu, hvort verðin á afurðunum sé rétt. Það er mitt verkefni að geta sagt það við mína umbjóðendur að svo sé. Í dag get ég það ekki. Það er því mjög brýnt að allir þeir sem koma að verðmyndun á fiski á Íslandi taki höndum samann og safni upplýsingu til að hægt sé að skilja verðmun á fiski hér og annarsstaðar Ef skýringarnar eru eðlilegar þá er allavega búið að hreinsa andrúmsloftið. Frjálst fiskverð er auðvita loka takmarkið. Ég öfunda norska sjómenn að geta farið inn á eina netsíðu hjá norskum fiskmarkaði og séð meðalverð á hundruðaþúsundum tonna sem landað hefur verið í Noregi af loðnu og makríl.
Þó svo að ég sitji í Úrskurðarnefnd og hef því aðgang að upplýsingum þar, þá samt sem áður get ég ekki skilið verðlagningu á uppsjávarfiski. Útgerðir verða að átta sig á því að þetta er ekki þeirra einkamál. Sjómenn, og þjóðin öll, eiga skýlausa kröfu á að þessi mál verði útskýrð. Ef stjórnendur útgerðanna eru að gefa afurðirnar frá sér vegna lélegrar sölumennsku verða þeir stjórnendur að víkja. Það er efnahagslegt skemmdaverk að gefa frá okkur sjávarafurðirnar á miklu lægri verðum en nágrannaþjóðirnar eru að fá, ef sú er raunin.
Mig langar til að skilja og fá skýringar fyrir hönd minna umbjóðenda hjá VM.

Guðmundur Ragnarsson, formaður VM

Úrskurður mönnunarnefndar um fækkun vélstjóra á fiskiskipum felldur úr gildi.

Þann 21. nóvember s.l. kom úrskurður frá Innanríkisráðuneytinu í kæru VM vegna ákvörðunar mönnunarnefndar skipa um fækkun vélstjóra á Brimnesi RE-027 úr þremur í tvo, þar sem úrskurður nefndarinnar er felldur úr gildi.

Með þessari niðurstöðu er það von VM að valdbeiting formanns mönnunarnefndar, með þrýstingi frá fulltrúum LÍÚ í nefndinni, sé lokið. Þarna hafa verið viðhöfð vinnubrögð sem eru með ólíkindum, öllum staðreyndum og rökum ýtt út af borðinu og allt samþykkt sem LÍÚ hefur viljað.

VM mun fara fram á það að öll mál er varðar frávik frá mönnun fiskiskipa, sem nefndin hefur heimilað verði tekin upp og ef ástæða er til felld úr gildi. Þetta er búið að standa lengi yfir eða frá 2007 og fara meðal annars til umboðsmanns Alþingis til að kalla eftir kæruaðild VM fyrir hönd sinna umbjóðenda, sem ráðuneytið úrskurðaði líka um að VM hafi.
Mönnun vélstjóra á skipum er samkvæmt lögum nr. 30/2007 um áhafnir íslenskra fiskiskipa, varðskipa, skemmtibáta og annarra skipa, Í 12. gr. er kveðið á um í lið c. 3., að á skipi með vélarafl yfir 1800 kW skuli vera yfirvélstjóri, 1. vélstjóri og undirvélstjóri.

Það hefur verið erfitt að sitja undir málflutningi LÍÚ og þeirri afbökun á staðreyndum sem þeir hafa sett fram. Í málflutningi LÍÚ hefur ítrekað verið haldið á lofti þeirri hugmyndafræði að ef virkt aðvörunarkerfi sé í vélarúmi, þá sé það vaktfrítt þó svo vélstjórar gangi vaktir allan sólahringinn.

VM hefur verið opið fyrir því að taka upp viðræður um að mönnun fiskiskipa fari frekar eftir búnaði og verkefnum skipa, en heildarafli aðalvélar. Sú umræða verður þá að vera á vitrænum nótum og út frá staðreyndum. Við áttum tvo fundi með LÍÚ um þessi mál 2008 en síðan hefur ekki orðið framhald á þessum viðræðum t.d. vegna stöðu þjóðmála og annarra verkefna.

Ef takast á að ljúka þeirri vinnu verður að taka tillit til margra ólíkra þátta sem getur varðað mismunandi tækjabúnað í viðkomandi skipi. Það getur t.d. verið mjög ólík mönnunarþörf vélstjóra milli skipa þó þau séu jafn stór og með svipaðan búnað, hvort skipið er nýtt eða 25 ára eða eldra og o.sv.frv.

Annað mál sem einnig er verið að bíða eftir, varðandi mönnun skipa, er reglugerð um framdrifsafl skipa sem Siglingarstofnun úrskurðaði um í fyrra, þar sem allt afl sem hægt er að setja inn á skrúfu skal teljast framdrifsafl skips.

Þegar sú reglugerð kemur munu kröfur um réttindi aukast á nokkrum skipum sem eru eingöngu með afl aðalvélar skráð sem framdrifsafl í dag.

 

Guðmundur Ragnarsson, formaður VM

 

Afnotakerfi veiðiheimilda, þjóðarsátt um fiskveiðistjórnunarkerfi.

Pistill um kvótamál

Hvert stórmálið tekur við af öðru þessa dagana þar sem þörf er á að ná sáttum og einingu um niðurstöður sem allra fyrst. Í stjórnarsáttmála núverandi stjórnarflokka er boðuð breyting á lögum um stjórn fiskveiða með svokallaðri fyrningarleið. Farin var sú leið að sjávarútvegsráðherra skipaði starfshóp hagsmunaaðila til að reyna að ná sáttum um hinar ýmsu breytingar sem hefur verið kallað eftir í mörg ár af ýmsum í þjóðfélaginu. Starfshópnum er ætlað að skilgreina helstu ágreiningefni sem fyrir hendi eru í löggjöfinni og lýsa þeim, setja að því loknu fram valkosti um leiðir til úrbóta, þannig að greininni verði sköpuð góð rekstrarskilyrði til langs tíma, fiskveiðar verði stundaðar með sjálfbærum hætti og sem víðtækust sátt náist um fiskveiðistjórnunina meðal þjóðarinnar. Göfugt markmið að vinna að og ná sátt um. Frá því að starfshópurinn hóf störf hefur lítill tími gefist til vinnu í honum vegna stöðugrar Icesave umræðu á þingi, auk þess sem fulltrúar Landssambands íslenskra útvegsmanna, LÍÚ mættu ekki á fundi starfshópsins vegna ótímabærra aðgerða sjávarútvegsráðherra á stjórn fiskveiða að þeirra sögn. LÍÚ hefur auk þess sett á oddinn að fyrirhuguð fyrningarleið verði dregin til baka. Persónulega get ég tekið undir með útvegsmönnum um að á meðan fyrningarleiðin er ekki útfærð að neinu marki, þannig að hægt sé að átta sig á framkvæmd hennar þá skapi hún óvissu. Það eina sem sett hefur verið fram er að afskrifa skuli úthlutaðar aflaheimildir um 5% á ári næstu tuttugu árin en hins vegar ekkert sagt til um hvernig framkvæmdin verði endanlega útfærð. Kalla verður eftir endanlegri útfærslu á hinni svokölluðu fyrningarleið frá stjórnarflokkunum, til að eyða óvissunni varðandi hana. Hún getur svo komið inn sem ein af fjölmörgum hugmyndum sem starfshópurinn mun fjalla um. LÍÚ verður einnig að láta af hroka varðandi eignarhald á fiskinum í sjónum sem einstaka útgerðamenn eru með mikla þráhyggju um að sé þeirra eign. Ákvörðun sjávarútvegsráðherra að gera ýmsar breytingar á stjórn fiskveiða á meðan nefndin starfar eru mjög vanhugsaðar. Aukning á veiðiheimildum skötusels um 2000 tonn, sem er um 80% aukning á útgefnum veiðiheimildum samkvæmt vísindalegri ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar, er alvarlegt mál sem gæti haft mjög alvarlegar afleiðingar, vegna ímyndar okkar og markaðsmála erlendis. Hvalveiðarnar eru engin áhætta miðað við afleiðingarnar sem þessi ákvörðun getur haft. Hjá verslunum og umhverfissamtökum erlendis er mikilli athygli beint að því að fiskurinn sem þar er seldur sé úr sjálfbærum fiskistofnum samkvæmt vísindalegri ráðgjöf. Ef umhverfissamtök færu að blása þetta upp gæti það verið okkur mjög dýrkeypt. Öll vinna í markaðssetningu getur verið unnin fyrir gíg, umhverfismerkingar eins og hið nýja umhverfismerki Fiskifélags Íslands, merki íslensks sjávarútvegs, um ábyrgar fiskveiðar geta orðið marklausar. Merkið var þróað til að styðja markaðsstarf íslenskra sjávarafurða á erlendum mörkuðum. Hvar eru umhverfissinnarnir núna þegar farið er svona mikið fram úr ráðgjöf vísindamanna?Mikilvægt er að átta sig á því í upphafi, að það verður ekki skipt um kerfi á einni nóttu. Vinda þarf ofan af gamla kerfinu og hreinsa út úr því allar gömlu syndirnar og skuldirnar. Til að vel takist til verða margir aðilar sem hafa tjáð sig um þessi mál, að átta sig á því að þetta er ekki ótakmörkuð auðlind. Það mun ekki verða hægt að gera öllum til hæfis og það geta ekki allir fengið aðgang að fiskimiðunum sem það vilja. Þessa staðreynd verðum við að fara að viðurkenna, vandamál verða ekki leyst nema viðurkenna vandann og horfa á staðreyndirnar. Þar sem alltaf verður ósætti um hverjir skuli hafa aflaheimildir er það hinsvegar grundvallaratriði, til að tryggja rekstrargrundvöll og öryggi greinarinnar, að halda þeim fyrirtækjum sem til eru í dag í rekstri að stórum hluta, þar sem kunnáttan og reynslan er til staðar til að reka sjávarútvegsfyrirtæki. Vegna breyttra atvinnuhátta verður þjóðfélagið að aðlaga sig að því að það er ekki grundvöllur að tryggja öllum sjávarplássum atvinnuuppbyggingu með arðbærum sjávarútvegi með þeim veiðiheimildum sem eru til skiptanna. Arðsamur sjávarútvegur verður ekki rekinn með strandveiðum á smábátum eða sem atvinnubótarvinna. Að mínu viti þarf stefnumótum í byggðarmálum að vera til hliðsjónar og viðurkenning á því að við munum ekki geta haldið öllum núverandi byggðarlögum í byggð með sjávarútvegi sem á að skila arði.

 

Sjómannaafslátturinn.

Grein birt í Morgunblaðinu janúar 2010

Í þeim efnahagshamförum sem ganga yfir okkur núna, þótti stjórnvöldum að nú væri rétti tíminn til að afnema sjómannaafsláttinn. Sjómannaafslátturinn hefur verið talsvert bitbein manna á milli lengi, en hann hef ég frekar viljað kalla fjarvistaálag til sjós eða dagpeninga vegna fjarveru.

Í þjóðfélagsumræðunni um uppbyggingu samfélagsins, er horft til þess að byggja hér upp fyrirmyndarsamfélag með skandinavískt velferðamódel að leiðarljósi. Stjórnvöld ítreka hvaðan fyrirmyndin að skattabreytingunum kemur, þar sem auka á jöfnuð í kerfinu og fleira. Mig langar að varpa hér fram spurningu, hvort við ætlum strax að byrja á einhverjum sérleiðum eins og venjulega, að taka það sem hentar, sleppa því sem okkur finnst ekki henta og enda svo með séríslenskt afbrigði sem ekki virkar. Inni í hinu skandinavíska skattakerfi sem við vorum að aðlaga okkur að með síðustu breytingum eru eftirfarandi skattaafslættir til sjómanna:

Svíþjóð

Þar er sjómannaafsláttur ákvarðaður skv. lögum nr. 764/2007, sbr. l. nr. 282/1973.Afslátturinn er 35.000 skr. í strandsiglingum og 36.000 skr. í millilandasiglingum og afslátturinn reiknast af tekjuskattstofni ársins.

Svíþjóð: 36.000 skr.= 634.000 ikr. mv. gengi 17,6.

Sjómenn eiga jafnframt rétt á sérstakri skattalækkun sem nemur 9.000 skr. í strandsiglingum og 14.000 skr. í millilandasiglingum. Ívilnunin dregst frá reiknuðum tekjuskatti.

Noregur

Þar var verið að hækka sjómannaafsláttinn með fjárlagafrumvarpinu 2010.150.000 nkr. fyrir bæði strand- og millilandasiglingar.

Tekjuskatturinn er 30% af skattskyldum tekjum, umfram 150.000 nkr. Tekjur sjómanna upp að 150.000 nkr. eru skattfrjálsar.

Noregur: 150.000 nkr. = 3.255.000 ikr. (frá og með 2010) mv. gengi 21,7.

Danmörk

Sjómannaafsláttur danskra sjómanna gildir um lögskráða sjómenn. Þeir eiga rétt á 190 dkr. frádrætti fyrir hvern byrjaðan dag á sjó í veiðiferðum sem standa yfir í a.m.k. 12 klst.

Afslátturinn er að hámarki 41.800 dkr. yfir almanaksárið og reiknast af tekjuskattstofni ársins.

Danmörk: 41.800 dkr. = 1.033.000 ikr. mv. gengi 24,7.

Færeyjar

Þar er fiskimannafrádráttur um 15% af tekjum fyrir skatta eða að hámarki 75.000 dkr. fyrir almanaksárið. Tekjur sjómanna upp að 75.000 dkr. eru skattfrjálsar.

Færeyjar: 75.000 dkr. = 1.852.500 ikr. mv. gengi 24,7.

Hinsvegar á Íslandi er fyrirkomulagið eftirfarandi

Þeir sem fá greidd laun fyrir sjómannsstörf á íslensku skipi eða skipi sem gert er út af íslensku skipafélagi, eiga rétt á sjómannaafslætti.

Sjómannaafsláttur á tekjuárinu 2009 er 987 krónur á dag eða 360.255 kr. á ári, miðað við fleiri en 245 daga á sjó. Afslátturinn er dreginn frá reiknuðum tekjuskatti, áður en persónuafslátturinn er dreginn frá.

Ísland: 360.255 kr.

Sjómannafslátturinn er dreginn af með ólíkum hætti á Norðurlöndunum, en almennt er hann reiknaður af tekjuskattstofni ársins eða reiknuðum tekjuskatti. Þetta eru meginreglurnar en nákvæm útfærsla byggir auðvitað á skattaframkvæmd hvers ríkis og ber að hafa fyrirvara um það við þessar tölur.

Ég ætla ekki að fjölyrða hér um ástæðu þess að þessar þjóðir og margar aðrar telja eðlilegt að hafa þessi frávik á skattheimtu á þessar stéttir hjá sér. Það hlýtur að vera ástæða og fullkomlega eðlileg rök fyrir því eins og fram kemur í dæmunum hér á undan, þar sem hinn svokallaði íslenski sjómannaafsláttur stendur varla undir nafni í samanburðinum.

Ein af ástæðum þess að menn töldu sig geta gert aðför að sjómannaafslættinum nú, er staða íslensku krónunnar. Ekki þarf að fara langt aftur í tímann, til að sjá að þegar gengi krónunnar var sem sterkast var orðið erfitt að fá vana og góða menn á fiskiskipaflotann. Starfsmannaveltan var orðin mjög mikil, sem er jafn bagalegt fyrir afkomu sjávarútvegsins eins og aðra atvinnustarfsemi, þar sem sífellt þarf að vera að þjálfa fólk í störfin.

Við Íslendingar erum eyþjóð í miðju Atlashafi, eigum ekkert kaupskip skráð hér á landi og aðeins 6 kaupskip eru fullmönnuð íslenskum áhöfnum. Þarna fórum við íslenska sérleið sem hefur skilað okkur þessari stöðu. Undanfarinn áratug hefur verið stanslaus varnarbarátta við að halda þessum störfum. Afnám sjómannaafsláttarins mun ganga endanlega frá íslenskri farmannastétt. Danir sem hafa aðlagað sig að alþjóðlegri samkeppni í siglingum eru að flytja um 10% alls þess sem flutt er með skipum í heiminum. Þetta er gífurlega mikilvæg atvinnugrein fyrir þá sem er að skapa um 15% af vergri þjóðarframleiðslu og um 100.000 störf. Danir hafa kynnt þetta með hugtakinu: ”Det Blå Danmark” eða danski sjóiðnaðurinn. Hægt er að kynna sér málið á www.worldcareers.dk.

Við erum búin að tapa kaupskipaflotanum vegna tregðu okkar til að taka þátt í alþjóðlegri skipaskráningu. Aðrar þjóðir hafa gripið til aðgerða til að standa við bakið á þessum atvinnurekstri, til að tapa honum ekki úr landi.

Teljum við okkur eitthvað heilagri en aðrar Norðurlandaþjóðir og hafa efni á  að þurfum ekki að efla þessa atvinnugrein?

Íslensku skipafélögin voru að gera það mjög gott í flutningum, áður en þau voru tekin yfir og rænd innan frá eins og mörg önnur fyrirtæki. Nú erum við að leita að tækifærum í atvinnuuppbyggingu, þarna eru ómæld tækifæri ef rétt er að staðið og getur skapað mörg störf bæði til sjós og lands og miklar tekjur. VM - Félagi vélstjóra og málmtæknimanna telur afnám sjómannaafsláttarins aðför að launakjörum sjómanna.

Nánari upplýsingar um sjómannaafsláttinn er að finna á heimasíðu VM www.vm.is

 

Guðmundur Ragnarsson,

formaður VM - Félags vélstjóra og málmtæknimanna.